Trích đăng Truỳên Đăng Lục

[hoatihon]

Bỉ & Thử

[lavinhcuong]

11.
Đệ tứ Tổ Ưu Ba Cúc Đa _ Upagupta _ 優波毱多


Tôn giả là người nước Trá Lợi, dòng Thủ Đà la (Soudra _ giai cấp hạ tiện, nô lệ). Năm 17 tuổi, Ngài xin Tổ thứ ba Thương Na Hòa Tư cho xuất gia.

Tổ hỏi :
Ngươi được bao nhiêu tuổi?
Thưa rằng :
- Con được 17 tuổi.
Tổ nói :
- Thân ngươi 17 tuổi hay tánh ngươi 17 tuổi ?
Ngài hỏi lại :
- Đầu thầy đã bạc, vậy là tóc thầy bạc hay tâm thầy bạc.
Tổ bảo :
- Tóc của ta bạc, chẳng phải tâm của ta bạc.
Ngài trả lời:
- Thân con được 17 tuổi, không phải tánh con 17 tuổi.
Tổ biết đây là pháp khí bèn nhận cho xuất gia, cắt tóc, năm 20 tuổi được thọ giới cụ túc.

Ngài đã từng dùng thần thông để hàng phục Ma Vương. Mỗi khi độ được một người, ngài đặt một thẻ tre vào thạch thất (dài 18 khuỷu tay, rộng và cao đều khoảng 12 khuỷu tay) thế mà số lượng thẻ tre đầy luôn thạch thất ấy, đủ dùng cho lễ trà tì của Ngài.

Về sau Ngài gặp con trai của một vị Trưởng giả, tên là Hương chúng, đến xin xuất gia. Ngài hỏi :

_ Thân ông xuất gia hay tâm xuất gia ?
_ Chẳng phải là thân hay tâm.
Tôn giả hỏi :
_ Chẳng phải thân tâm thì ai xuất gia ?
_ Dạ ! Không phải ai.

Ngài biết là pháp khí, bèn cho xuất gia và đặt tên cho là Đề Đa Ca, về sau Ngài truyền y bát cho vị này kèm theo bài kệ :

心自本來心　　
本心非有法
有法有本心　　
非心非本法

Tâm tự bổn lai tâm
Bổn tâm phi hữu pháp
Hữu pháp hữu bổn tâm
Phi tâm phi bổn pháp. (*)


--------------

Chú thích của lavinhcuong :

(*)

Tâm từ xưa đã vậy
Tâm này không phải là phảp CÓ (pháp hữu vi)
Thấy có pháp (Phật pháp), có bổn tâm,
thì "cái bị thấy" ấy chẳng phải tâm, chẳng phải Phật pháp.

[hoatihon]

Chuyện đứng ngồi

[lavinhcuong]

12.

Tổ Đề Đa Ca _ Dhrtaka _ 提多迦

Ngài tên Hương-chúng ở nước Ma-Già-Đà. Nhơn thân phụ Ngài nằm mộng thấy mặt trời vàng ánh xuất hiện trong nhà, chiếu sáng khắp cả. Lại thấy phía trước hiện ra một hòn núi lớn, trang nghiêm bằng bảy báu, trên đảnh núi có dòng suối, nước chảy trong veo, tràn khắp bốn phía. Sau đó, mẹ sanh ra Ngài.

Về sau Ngài gặp Tổ Ưu-Ba-Cúc-Đa bèn đem điềm mộng của cha thuật lại và nhờ giải hộ. Tổ giải:

_ Núi báu là thân ta, suối nước tuôn ra là pháp vô tận, mặt trời xuất hiện trong nhà là tướng ngươi vào đạo, ánh sáng chiếu khắp là trí tuệ siêu việt của ngươi .

Ngài nghe giải xong, vui mừng khắp khởi xướng kệ rằng :

Nguy nguy thất bảo sơn,
Thường xuất trí huệ tuyền.
Hồi vi chân pháp vị,
Năng độ chư hữu duyên.

巍巍七寶山　　
常出智慧泉
迴為真法味　　
能度諸有緣

Nghĩa :

Vòi vọi núi bảy báu,
Thường tuôn suối trí huệ.
Chuyển thành vị chơn pháp,
Hay độ ngưòi có duyên.

Tổ Ưu-Ba-Cúc-Đa cũng nói kệ đáp :

Ngã pháp truyền ư nhữ,
Đương hiện đại trí huệ .
Kim nhựt tùng ốc xuất,
Chiếu diệu ư thiên địa .

我法傳於汝　　
當現大智慧
金日從屋出　　
照耀於天地

Nghĩa :

Pháp ta truyền cho ngươi,
Sẽ hiện trí-huệ lớn .
Mặt trời mọc trong nhà,
Chiếu sáng khắp trời đất .

Ngài thành kính nhận lãnh chánh pháp. Sau, Ngài sang Trung-Ấn giáo hóa. Nơi đây có tám ngàn vị đại tiên, dưới sự lãnh đạo của đại tiên Di-Dá-Ca. Nghe Ngài đến đây, Di-Dá-Ca vân tập tiên chúng đến yết kiến Ngài.

Gặp Ngài, Di-Dá-Ca thưa:

_ Xưa tôi cùng Thầy đồng sanh cõi trời Phạm-Thiên. Tôi gặp tiên A-Tư-Đà truyền cho pháp tiên. Thầy gặp đệ tử Phật hướng dẫn tu tập thiền định. Từ đó, cách nhau đã đến sáu kiếp.

Ngài bảo:

_ Lời tiên nhơn đã nói đúng như vậy. Song, ông chuyên về pháp tiên tột cùng sẽ đến đâu ?

Di-Dá-Ca thưa:

_ Tôi tuy chưa gặp bậc chí thánh, song tiên A-Tư-Đà thường thọ ký rằng: Sáu kiếp về sau, tôi sẽ nhờ bạn đồng học mà được chứng quả giải thoát. Nay gặp nhau đây đâu không đúng như vậy ư ?

Ngài bảo:

_ Ông đã biết như vậy thì cần phải xuất gia, pháp tiên là đường nhỏ, không thể đưa người đến giải thoát. Ta hóa đạo đã lâu, cũng muốn dừng nghỉ. Nếu ông thật thú hướng về đại pháp thì không nên chậm trễ.

Di-Dá-Ca nghe nói vui mừng liền xin xuất gia. Ngài độ cho ông xuất gia thọ giới.
Lúc đó, tiên chúng theo Di-Dá-Ca thấy vị tiên trưởng của mình làm như vậy, rất bất mãn. Họ nói thầm với nhau rằng: “Đề-Đa-Ca đâu đủ sức làm thầy mình mà theo xuất gia”.

Ngài biết tâm họ, muốn gây cho họ có niềm tin, liền phóng quang sáng chiếu, chân đi trên hư không như người đi trên đất bằng, lại hóa cây dù báu che khắp chúng tiên, nơi ngón tay sữa thơm tuôn ra, trong sữa hiện lên một hoa sen, trong hoa sen hóa ra Đức Phật.

Chúng tiên trông thấy thần biến phi thường, bèn cuối đầu cầu xin xuất gia. Tôn giả hoan hỷ chấp nhận.
Thấy cơ duyên hóa độ đã viên mãn, Ngài truyền pháp lại cho Di-Dá-Ca :

Thông đạt bổn pháp tâm
Vô pháp vô phi pháp
Ngộ liễu đồng vị ngộ
Vô tâm diệc vô pháp.

通達本法心　　
無法無非法
悟了同未悟　　
無心亦無法

Nghĩa :

Nếu ai thông đạt Pháp và Tâm
Sẽ thấy chẳng Pháp, chẳng phi Pháp.
Bậc Giác Ngộ rồi, cuộc sống vẫn như người bình thường,
Bởi chỉ tạm diễn tuồng trong huyễn cảnh mà thôi.


Rồi Ngài thâu thần tịch diệt.

[hoatihon]

Ngộ liễu đồng vị ngộ

[lavinhcuong]

13.

Tổ Di-Dá-Ca. (Miccaka) 彌遮迦

Tổ thứ 6 sau Phật Thích Ca
(Đầu thế kỷ thứ ba sau Phật Niết-bàn)

Ngài người Trung-Ấn, không rõ họ gì. Ngài cùng chúng tiên thọ giáo xuất gia với Tổ Đề-Đa-Ca. Sau đó, Ngài tu hành chứng được quả Thánh.

Sau khi được pháp, Ngài du hóa các nơi tùy căn cơ giáo hóa chúng sanh. Một hôm, Ngài đến Bắc-Ấn chợt thấy trên thành có vầng mây màu vàng. Ngài nói : Đây là vượng khí đại thừa. Trong thành nầy sẽ có bậc chí nhơn nối pháp cho ta . Khi đi vào trong thành đến chợ, quả gặp người tay ôm bầu rượu, đón Ngài hỏi :

_ Tôn-giả từ phương nào đến, muốn đi về đâu ?

Ngài đáp : -Ta từ tâm mình đến, ta đi về nơi không chỗ.

Người ấy hỏi : – Tôn-giả biết vật gì trong tay tôi chăng ?

Ngài đáp :

_ Đây là đồ đựng vật bất tịnh (rượu).

– Tôn-giả biết tôi chăng ?

Tổ đáp :

– Tôi thì chẳng biết, biết thì chẳng tôi

Ngài lại bảo :- Ngươi hãy nói tên họ ra, ta sẽ chỉ nhơn đời trước cho ngươi.

Người ấy bèn nói kệ :

_ Ngã kim sanh thử quốc,
phục ức tích thời nhựt,
bổn tánh Phả-La-Đọa,
danh tự Bà-Tu-Mật.

Dịch :

Nay tôi sanh nước nầy,
lại nhớ ngày xa xưa,
dòng họ Phả-La-Đọa,
tên là Bà-Tu-Mật.

Ngài nghe rồi nhớ lại duyên trước, bèn bảo Bà-Tu-Mật :

_ Thầy ta là Đề-Đa-Ca đã nói : Xưa kia Như-Lai du hóa Bắc-Ấn có báo A-Nan : “Sau khi ta diệt độ khoảng ba trăm năm, ở nước nầy sẻ có vị thánh nhơn ra đời, họ Phả-La- Đọa tên Bà-Tu-Mật, làm vị Tổ thứ bảy của Thiền-Tông”. Đây là Như-Lai thọ ký cho ngươi, ngươi nên xuất gia.

Bà-Tu-Mật liền để bầu rượu xuống, đảnh lễ Ngài. Đảnh lễ xong, đứng qua một bên thưa :

_ Con nhớ lại kiếp xưa thường làm thí chủ cúng dường Phật một bảo tòa. Như-Lai thọ ký cho con rằng : “Ngươi ở hiền kiếp sẽ được Phật-pháp làm Tổ thứ bảy”. Nay gặp gỡ đây là cái duyên trước vậy, cúi xin Tôn giả đại từ thương xót độ thoát cho con.

Ngài liền vì ông cho cạo tóc xuất gia và thọ đầy đủ giới pháp.

Thấy tuổi đã già và cơ duyên hóa độ cũng xong, Ngài truyền chánh pháp lại cho Bà-Tu-Mật rồi đọc kệ rằng :

Vô tâm vô khả đắc
Thuyết đắc bất danh pháp
Nhược liễu tâm phi tâm
Thủy giải tâm tâm pháp.

無心無可得　　
說得不名法
若了心非心　　
始解心心法

Nghĩa là :

Tâm ở đâu mà tâm, đắc lấy gì mà đắc.
Nói có đắc thì không phải Phật pháp.
Nếu rõ biết bát thức chẳng phải tâm
Tức là đã biết được Chánh pháp Nhãn Tạng của Như Lai.


Truyền xong, Ngài thâu thần tịch diệt. Bà-Tu-Mật và môn đồ lượm xá-lợi để vào bình báu, xây tháp cao tôn thờ trên từng chót để mọi người cúng dường.

[hoatihon]

Tâm phi Tâm

[lavinhcuong]

14.

Tổ Bà-Tu-Mật _Vasumitra _ 婆須蜜 _ cũng gọi là Thế Hữu.

Tổ thứ 7 (Cuối thế kỷ thứ ba sau Phật Niết-bàn)


Ngài họ Phả-La-Đọa sanh trưởng tại miền Bắc-Ấn. Khi còn tại gia, Ngài thường mặc đồ sạch sẽ, tay cầm bầu rượu, đi dạo chơi trong xóm làng, có khi Ngài ngâm thơ thổi sáo, người thường không sao hiểu nổi, họ bảo Ngài là người điên. Sau khi gặp Tổ Di-Dá-Ca nói lại lời huyền ký Như-Lai, Ngài liền tỉnh ngộ tiền duyên, ném bầu rượu phát nguyện xuất gia. Theo Tổ tu hành, Ngài ngộ được tâm tông.
Sau khi Tổ Di-Dá-Ca nhập Niết-bàn, Ngài đi hoằng khắp nơi tuyên dương Chánh pháp.
Khi đến nước Ca-Ma-La, Ngài lên pháp tòa giảng đạo, có một trí sĩ đến dưới tòa lớn tiếng tự xưng:

_ Tôi là Phật-Đà-Nan-Đề, hôm nay quyết luận nghĩa với thầy.

Ngài bảo:

_ Nầy nhơn giả! Nếu luận thì chẳng phải nghĩa, nếu nghĩa thì chẳng phải luận. Nếu nghĩ luận nghĩa, trọn chẳng phải nghĩa luận.

Nan-Đề biết đây là người nói nghĩa thù thắng, khởi tâm kính phục thưa rằng:

_ Con nguyện cầu đạo, được thưởng thức vị cam lồ.

Ngài thương xót liền cho xuất gia thọ giới, không bao lâu truyền pháp cho Nan-Đề :

Tâm đồng hư không giới
Thị đẳng hư không pháp
Chứng đắc hư không thời
Vô thị vô phi pháp.

心同虛空界　　
示等虛空法
證得虛空時　　
無是無非法

(Tâm giống như cõi hư không,
Cho nên ta dùng hư không để tỉ dụ cho ông rõ.
Quán sát hư không cũng có thể Ngộ đạo,
Sẽ thấy rằng : không có gì phải, không có gì không phải.)

Đã có người thừa kế, Ngài dự định vào Niết-bàn. Ngài liền nhập Từ tam-muội để vào Tịch (diệt) định. Lúc đó Đế-Thích, Phạm-Vương cùng chư Thiên đồng đến đảnh lễ nói kệ :

Hiền kiếp thánh chúng Tổ,
Nhi đương đệ thất vị.
Tôn giả ai niệm ngã,
Thỉnh vị tuyên Phật địa.

Nghĩa :

Hiền kiếp các thánh Tổ,
Ngài là vị thứ bảy,
Tôn giả thương xót con,
Thỉnh vì nói Phật địa .

Ngài xuất định nói với họ rằng :

_ Pháp ta đã được là không phải có. Nếu muốn biết Phật-địa phải lìa có và không.

Nói xong, Ngài vào Tịch (diệt) định, thị hiện tướng Niết-bàn. Chư Thiên nghe rồi hoan hỷ tán hoa trời đảnh lễ. Nan-Đề cùng đồ chúng trà tỳ thân Ngài, rồi lượm xá-lợi xây tháp cúng dường ngay tại chỗ ngồi của Tôn giả.

[hoatihon]

Tìm tâm

[lavinhcuong]

15.

Tổ Phật-Đà-Nan-Đề (Buddhanandi) _ 佛陀難提

Ngài là vị Tổ thứ 8 _ Đầu thế kỷ thứ tư _ sau Phật Niết-bàn.


Ngài họ Cù-Đàm, người nước Ca-Ma-La. Thuở nhỏ trên đảnh Ngài có cục thịt nổi cao, thường phát ra hào quang năm sắc xen lẫn. Ngài thông minh tuyệt vời, chữ nghĩa một phen xem qua là ghi nhớ. Năm 14 tuổi, Ngài phát tâm xuất gia chuyên dùng hạnh thanh tịnh để tự tu. Khi Tổ Bà-Tu-Mật đến nước Ca-Ma-La, Ngài đến vấn nạn, nhơn đó kính phục xin theo làm đệ tử.

Sau khi đắc pháp, Ngài thống lãnh đồ chúng du hóa khắp nơi. Đến nước Đề Già, Ngài đi qua cổng nhà họ Tỳ-Xá-La, chợt thấy trên nóc nhà có hào quang trắng xông lên hư không. Ngài chỉ chúng xem và bảo:

-Trong nhà nầy hiện có một vị thánh nhơn, tuy miệng không nói một lời, chơn không đi một bước, mà thật là bậc căn khí đại thừa. Dù không ra ngoài đường mà biết việc xúc uế. Quả là người nối pháp cho ta, khiến Phật-pháp hưng thịnh. Vị nầy, sau sẽ độ được năm trăm người chứng quả Thánh.

Ngài nói xong, có người Trưởng giả trong nhà bước ra làm lể thưa: - Tôn-giả cần điều gì dừng lại đây ?

Ngài bảo: _ Ta đến tìm người thị giả, chớ không cần gì.

Trưởng giả thưa: _ Nhà tôi đâu có người kỳ đặc mà Ngài tìm, chỉ có đứa con trai tên Phục-Đà-Mật-Đa không biết nói, không biết đi, tuổi đã năm mươi, nếu Ngài cần tôi cho, không tiếc.

Ngài bảo: _ Đứa con ông nói đó, chính là người tôi tìm.

Trưởng giả thỉnh Ngài vào nhà. Phục-Đà-Mật-Đa vừa trông thấy Ngài liền chổi dậy, chấp tay nói kệ:

Phụ mẫu phi ngã thân,
Thùy vi tối thân giả ?
Chư Phật phi ngã đạo,
Thùy vi tối đạo giả ?(*)

(Cha mẹ chẳng phải thân,
Ai là người chí thân ?
Chư Phật chẳng phải đạo tôi,
Cái gì là đạo vô thượng ?)

Ngài nói kệ đáp:

Nhữ ngôn dữ tâm thân,
Phụ mẫu phi khả tỷ.
Nhữ hạnh dữ đạo hiệp,
Chư Phật tâm tức thị.

Ngoại cầu hữu tướng Phật,
Dữ nhữ bất tương tợ.
Nhược thức nhữ bổn tâm,
Phi hiệp diệc phi ly .(**)

(Lời ngươi cùng tâm thân,
Cha mẹ không thể sánh.
Hạnh ngươi cùng đạo hiệp,
Chư Phật chính là tâm.

Ngoài cầu Phật hình tướng,
Cùng ngươi không chút giống.
Nếu biết bổn tâm ngươi,
Chẳng hiệp cũng chẳng lìa).

Mật-Đa nghe bài kệ xong rất hoan hỷ, bước xuống đảnh lễ Ngài và đi bảy bước, một lòng thành khẩn xin xuất gia. Ngài chấp nhận cho xuất gia, liền triệu tập chúng hiền thánh làm lễ truyền giới cụ túc. Sau đó, Ngài lại dặn dò Mật-Đa:

- Pháp nhãn của Như-Lai thầm truyền đến đời ta, nay ta trao lại cho ngươi, ngươi nên truyền trao chớ đoạn dứt. Nghe ta nói kệ :

Hư không vô nội ngoại,
Tâm pháp diệc như thử.
Nhược liễu hư không cố,
Thị đạt chơn như lý.(***)

(Hư không chẳng trong ngoài,
Tâm pháp cũng như thế.
Nếu hiểu rõ hư không,
Là đạt lý chơn như).

Mật-Đa hân hạnh được truyền pháp vui mừng vô hạn, liền nói kệ khen ngợi :

Ngã sư thiền Tổ trung,
Thích đương vi đệ bát,
Pháp hóa chúng vô lượng,
Tất hoạch A-La-Hán .(****)

(Thầy tôi trong thiền Tổ,
Hiện là vị thứ tám,
Giáo hóa chúng không cùng,
Thảy được quả La-Hán).

Ngài truyền pháp xong, sắp vào Niết-bàn. Hôm ấy đang ngồi trên bổn tòa, Ngài an nhiên thị tịch. Số chúng Ngài độ có đến năm trăm vị chứng nhị quả. Toàn chúng trà tỳ hài cốt Ngài, lượm xá-lợi xây bảo tháp tôn thờ .

--------------

Chú thích :

(*)

父母非我親　　
誰是最親者
諸佛非我道　　
誰為最道者


(**)

汝言與心親　　
父母非可比
汝行與道合　　
諸佛心即是

外求有相佛　
與汝不相似
欲識汝本心　　
非合亦非離


(***)

虛空無內外　　
心法亦如此
若了虛空故　　
是達真如理


(****)

我師禪祖中　　
當得為第八
法化眾無量　　
悉獲阿羅漢