Thiền Uỷên Tập Anh

[hungcom]

THIỀN UYỂN TẬP ANH

禪 苑 集 英

Soạn giả : Kim Sơn - Thiền phái Trúc Lâm (1337)

Dịch giả : Lê Mạnh Thát 1976 (Dựa trên bản in năm 1715)

Nhà xuất bản : Đại Học Vạn Hạnh - Saigon

__________________________________________

Mục Lục

Bài Tựa In Lại Thiền Uyển Tập Anh.

Thiền Uyển Tập Anh Ngữ Lục.

Quyển Thượng.

Dòng Pháp của Thiền Sư Vô Ngôn Thông.

1. THIỀN SƯ Vô Ngôn Thông (759 - 826)

Thế Hệ Thứ Nhất (1 người).

2. THIỀN SƯ Cảm Thành (? - 860).

Thế Hệ Thứ Hai (1 người) .

3. THIỀN SƯ Thiện Hội (? - 900).

Thế Hệ Thứ Ba (1 người) .

4. THIỀN SƯ Vân Phong (? - 956) (Một tên nữa là Chủ Phong).

Thế Hệ Thứ Tư (2 người, 1 người khuyết).

5. Đại Sư Khuông Việt (933 - 1011) (Trước tên là Chân Lưu).

Thế Hệ Thứ Năm (2 người, khuyết 1).

6. THIỀN SƯ Đa Bảo.

Thế Hệ Thứ Sáu (3 người, 1 người khuyết lục).

7. TRƯỞNG LÃO Định Hương (? - 1075).

8. THIỀN SƯ Thiền Lão.

Thế Hệ Thứ Bảy (7 người, khuyết 1).

9. THIỀN SƯ Viên Chiếu (999 - 1090).

10. THIỀN SƯ Cứu Chỉ.

11-12 HAI THIỀN SƯ Bảo Tính (?- 1034), Minh Tâm (?- 1034).

13. THIỀN SƯ Quảng Trí.

14. Lý Thái Tôn.

Thế Hệ Thứ Tám (6 người, thiếu 3 người) .

15. QUỐC SƯ Thông Biện (? - 1134).

16. Đại Sư Mãn Giác (1052 - 1096).

17. THIỀN SƯ Ngộ Ấn (1020 - 1088).

Thế Hệ Thứ Chín (8 người, 3 người khuyết lục).

18. THIỀN SƯ Đạo Huệ(? - 1073).

19. THIỀN SƯ Biện tài.

20. THIỀN SƯ Bảo Giám (? - 1173).

21. THIỀN SƯ Không Lộ( ? - 1119).

22. THIỀN SƯ Bản Tịnh (1100 - 1176).

Thế Hệ Thứ Mười (Gồm 12 người, 2 người khuyết lục).

23. THIỀN SƯ Minh Trí (? - 1196) (Trước tên Thiền Trí).

24. THIỀN SƯ Tín Học (? - 1200).

25. THIỀN SƯ Tịnh Không (1091 - 1170).

26. THIỀN SƯ Đại Xả(1120 - 1180).

27. THIỀN SƯ Tịnh Lực (1112 - 1175).

28. THIỀN SƯ Trí Bảo (? - 1190).

29. THIỀN SƯ Trường Nguyên (1110 - 1165).

30. THIỀN SƯ Tịnh Giới (? - 1207).

31. THIỀN SƯ Giác Hải .

32. THIỀN SƯ Nguyện Học (?- 1181).

Thế Hệ Thứ Mười Một (9 người, 8 người khuyết lục).

33. THIỀN SƯ Quảng Nghiêm (1122 - 1190).

Thế Hệ Thứ Mười Hai (Có 7 người, 6 người khuyết lục).

23. THIỀN SƯ Thường Chiếu (? - 1203).

Thế Hệ Thứ Mười Ba (Có 5 người, 3 người khuyết lục).

35. CƯ SĨ Thông Sư (? - 1228).

36. THIỀN SƯ Thần Nghi (? - 1216).

Thế Hệ Thứ Mười Bốn (Gồm 5 người, 3 người khuyết lục).

37. THIỀN SƯ Tức Lự (Một tên là Tĩnh Lự).

38. THIỀN SƯ Huyền Quang (? - 1221).

Thế Hệ Thứ Mười Lăm (Có 7 người, ở đây chỉ có 1 người) .

39. CƯ SĨ Ứng Vương.

[hungcom]

Dòng Pháp của Tỳ Ni Đa Lưu Chi - Chùa Pháp Vân.

40. THIỀN SƯ Tỳ Ni Đa Lưu Chi.

Thế Hệ Thứ Nhất (1 người).

41. THIỀN SƯ Pháp Hiền (? - 626).

Thế Hệ Thứ Hai (1 người) .

Thế Hệ Thứ Ba (1 người) .

Thế Hệ Thứ Tư (1 người).

42. THIỀN SƯ Thanh Biện (? - 686).

Thế Hệ Thứ Năm (1 người khuyết lục).

Thế Hệ Thứ Sáu (1 người khuyết lục)

Thế Hệ Thứ Bảy (1 người khuyết lục).

Thế Hệ Thứ Tám (3 người, 2 người khuyết lục).

43. THIỀN SƯ Định Không (? - 808).

Thế Hệ Thứ Chín (3 người, đều khuyết lục).

Thế Hệ Thứ Mười (4 người, 1 người khuyết lục).

44. TRƯỞNG LÃO La Quý.

45. THIỀN SƯ Pháp Thuận (925-990).

46. THIỀN SƯ Ma Ha (Tên cũ là Ma Ha Ma Gia).

Thế Hệ Thứ Mười Một (4 người, 2 người khuyết lục).

47. THIỀN ÔNG Đạo Giả (902-979).

48. THIỀN SƯ Sùng Phạm (1004-1087).

Thế Hệ Thứ Mười Hai (7 người, 2 người khuyết lục).

49. THIỀN SƯ Vạn Hạnh (?-1025).

50. THIỀN SƯ Định Huệ.

51. THIỀN SƯ Đạo Hạnh (? - 1117).

52. THIỀN SƯ Trì Bát (1049-1117).

53. THIỀN SƯ Thuần Chân (? - 1105).

Thế Hệ Thứ Mười Ba (6 người, 2 người khuyết lục).

54. TĂNG THỐNG Huệ Sinh (? - 1064).

55. THIỀN SƯ Thiền Nham (1093-1163).

56. QUỐC SƯ Minh Không (1066-1141).

57. THIỀN SƯ Bản Tịch (? - 1140) (Trước tên là Pháp Mật).

Thế Hệ Thứ Mười Bốn (4 người, 3 người khuyết lục).

58. TĂNG THỐNG Khánh Hỷ (1067 - 1142).

Thế Hệ Thứ Mười Lăm (3 người, 1 người khuyết lục).

59. THIỀN SƯ Giới Không.

60. THIỀN SƯ Pháp Dung (? - 1174).

Thế Hệ Thứ Mười Sáu (3 người) .

61. THIỀN SƯ Trí Nhàn (Một tên là Tĩnh Lự).

62. THIỀN SƯ Chân Không (1046-1100).

63. THIỀN SƯ Đạo Lâm (? - 1203).

Thế Hệ Thứ Mười Bảy (có 4 người, 1 người khuyết lục).

64. THIỀN SƯ Diệu Nhân (1042-1113).

65. THIỀN SƯ Viên Học (1073 -1136).

66. THIỀN SƯ Tịnh Thiền (1121 - 1193).

Thế Hệ Thứ Mười Tám (có 2 người, 1 người khuyết lục)

67. QUỐC SƯ Viên Thông (1080 - 1151).

Thế Hệ Thứ Mười Chín - Hai Mươi (1 người khuyết lục).

68. THIỀN SƯ Y Sơn (? - 1216).

Hệ Phái của Thiền Sư Thảo Đường.

69. THIỀN SƯ Thảo Đường.

Thế Hệ Thứ Nhất (3 người).

70. HOÀNG ĐẾ Lý Thánh Tôn.

71. THIỀN SƯ Bát Nhã.

72. CƯ SĨ Ngộ Xá.

Thế Hệ Thứ Hai (4 người) .

73. THAM CHÁNH Ngô Ích.

74. THIỀN SƯ Hoàng Minh.

75. THIỀN SƯ Không Lộ.

76. THIỀN SƯ Định Giác (Tức Giác Hải).

Thế Hệ Thứ Ba (4 người) .

77. THÁI PHÓ Đỗ Vũ .

78. THIỀN SƯ Phạm Âm.

79. HOÀNG ĐẾ Lý Anh Tôn.

80. THIỀN SƯ Đỗ Đô.

Thế Hệ Thứ Tư (4 người).

81. THIỀN SƯ Trương Tam Tạng.

82. THIỀN SƯ Chân Huyền.

83. THÁI PHÓ Đỗ Thường.

Thế Hệ Thứ Năm (4 người) .

84. THIỀN SƯ Hải Tịnh.

85. HOÀNG ĐẾ Lý Cao.

86. XƯỚNG NHI QUẢN GIÁP Nguyễn Thức.

87. Phụng Ngự Phạm Đẳng.

[hungcom]

Bài Tựa In Lại Thiền Uyển Tập Anh

Thiền uyển tập anh, sao dùng nghĩa đó ? Xin thưa, dùng sự anh tú của nó làm nghĩa vậy. Sao thế ?
Người theo Thiền tôn cố nhiên là nhiều, nhưng kẻ biết lẽ huyền thật ra lại hiếm: chính như một con phụng giữa bầy gà, một cây lan trong đám cỏ. Nếu chẳng phải phú bẩm anh dị, tri kiến siêu quần, làm sao thấu được ý chí huyền vi, để có thể làm lãnh tụ cho kẻ hậu học và mô thức cho người đời sau ?Đáng tin thay ! Trong vườn Thiền, người anh kỳ là hiếm, nhân đấy trích lấy những bậc danh công, thạc đức để làm tỏ sự tổ thuật của Thiền học. Nên cái nghĩa của Tập anh chính do đó mà có tên. Kể từ hỗn độn bắt đầu, bấy giờ có Phật Uy Âm xuất thế (1), sáng làm tị tổ của Thiền tôn. Nhưng thời ấy, tục còn thuần hậu, người nhiều chất phác, kinh giáo ở tại hư không, không cần nói ra để làm máy hóa độ. Kẻ nào lấy ma làm Phật kẻ đó trá ngụy ngày càng sinh, gian dâm ngày càng dấy,
nghiệp nợ kết đầy, chướng tội thêm thẳm. Nếu chẳng dùng đến thuyền từ cứu vớt, thì chẳng thể được.
Cho nên cha cả Thích Ca xuất hiện ở Ta Bà (2), vì họ mà nói ra kinh kệ, dạy dỗ chúng sanh, chín kiếp vượt tu (3), công thành quả mãn. Do thế, Phật giáo đại hành, Thiền tôn tiếp nối, như gió thổi qua sáu nẻo (4), để đem mát lành, tuyết rơi trên ba đường (5) để dẹp nóng dữ. Bí quyết thành Phật làm Tổ, từ đó mới mở được mối manh.
Nước Đại Việt ta, lời Phật thấm nhuần khắp cả, mưa pháp sóng gội nhiều nơi, cắt tóc xuất gia, chứng ấn ngộ không thì cũng có người. Về hành tích, lòng Thiền họ sáng như mặt trời, gương đạo trong như giá băng. Có người ra đời để giúp nước an dân, có kẻ nhập thế để đỡ ngã, vớt chìm. Có người sớm ngộ ấn tâm, chống gậy làm thần diệu cơ mầu của Đạt Ma (6). Có kẻ muộn vào cửa Thiền, chú sen (7) khiến hiển hiện bí quyết của Đồ Trừng. Còn những vị, chim rừng chuộng niềm đức, nghe kinh trong cửa, dã thú mến lòng nhân, cửa bếp dâng cơm. Đó là lòng thành cảm cách đã hiệp, chỗ học thần hóa được xong, há chẳng là sự mầu nhiệm của bốn mắt nhìn nhau ư! Thật đã đủ để làm bậc anh tú trong vườn Thiền vậy. Ôi ! Phật đạo chí huyền, mà lòng lại huyền ở trong huyền (8). Phật đạo rất lớn mà lòng lại lớn ở trong lớn. Lòng ư! Lòng ư! Nó là cái chủ tể của sự tu đạo ư!
Một sách Thiền uyển này, bắt đầu từ Thiền sư Vô Ngôn Thông truyền đạo, đèn đèn nối nhau, ánh ánh huy hoàng, song rút gọn lời dài, làm ngắn chuyện rộng thì cũng đều cái lòng ấy là Chánh giác vô thượng vậy. Xét nguyên do nó, nếu chẳng phải gột rửa sáu trần, rời bỏ bốn tướng (9)mà có thể được như thế sao?
Tôi ròng học sách Nho, xem thêm kinh Phật, xét về lý hữu vô của chúng, tuy nói là hai đường, nhưng khảo về chỗ quy kỉnh thì tợ cùng một lẽ. Nhân khi rảnh rỗi giảng dạy ở trường (10), gặp một bạn thiền đến bàn lời Phật, đối thoại hồi lâu, là những vấn đề lông rùa sừng thỏ. Ông nhân đó lấy ra từ trong tay áo, có Tập anh một tập nhờ tôi chỉnh cú, để tiện in lại, nhằm khỏi sai lầm. Tôi xem trong sách ấy có nhiều cao thiền, danh tổ, học tu hết sức, chứng ngộ rất thiêng bất giác trong lòng vừa kính vừa phục. Họ bàn không, nói giác, đấy đương nhiên không phải nằm trong phần việc của tôi. Nhưng kinh Dịch có nói: "Trẻ nhỏ cầu ta"(11). Cho nên, tôi không thể không theo lời xin của ông để sửa lại những chữ thiếu và mất, thêm vào những chỗ sót và thoát lạc. Trong khoảng tuần nhật, lời văn nghĩa lý của sách này rõ ràng trở lại như xưa, không kém gì ánh trăng thêm sáng. Ông nhân đó xin tôi một bài tựa dùng để khắc vào đầu sách, nhằm hiển dương Phật giáo . Tôi không tiếc công, cho gọi đứa ở đến trước mặt, bảo lấy bút giấy, chuẩn bị viết lách, rồi thảo một thiên lời quê. Ông nhân đó vái chào mà nhận. Cẩn tự.
In lại vào ngày tốt tháng tư năm Lê Vĩnh Thịnh thứ 11 (1715).
Thác tích của Thiền tôn: Thích tử Như Trí
Môn đồ: Sa di Tính Nhu, Tính Xuyến, Tính Trung, Tính Huy, Tính Kiến, Tính Bổn.
Thiện nam tử Tính Phận, Tính Thành, Tính Từ, Tính Hưng, Tính Minh, Tính Băng
Thiện nữ nhân hiệu Diệu Tặng, Diệu Đạo, Tính Phụng

_____________________

Chú thích :

(1)
Uy Âm Phật : tức Đức Phật đầu tiên của thế giới Không kiếp, trước đó không có một Đức Phật nào hết. Cho nên tên Đức Phật này được dùng để chỉ cho ranh giới giữa giai đoạn lúc chưa có sự phân biệt của chúng sanh và giai đoạn sau đó khi đã có sự phân biệt. Xem Pháp hoa thông nghĩa 6 và Tổ đình sự uyển 5.
(2)
Ta bà: Phạn _ Sa hà, tên thế giới của chúng ta, được định nghĩa là thế giới "chịu nhận ba thứ độc (tức tham, sân, si) và các loại phiền não". Xem Bi hoa kinh 5 tờ 119c 22-23.
(3)
Cửu kiếp lịch tu: Điển tích Phật Thích Ca, nhờ ngợi ca Đức Phật Phất Sa bằng bài tán:
Thiên thượng thiên hạ vô như Phật
Thập phương thế giới diệc vô tỉ
Thế gian sở hữu ngã tận kiến
Nhất thiết vô hữu như Phật giả.
trong khi đang làm một vị Bồ Tát trên đường đi tới giác ngộ, mà đã có thể thâu ngắn thời gian tu hành của mình bằng cách vượt được chín kiếp, để trở thành Phật Thích Ca, trong khi Di Lặc còn phải đợi chín kiếp nữa. Xem Đại trí độ luận 25 tờ 87b27.
(4)
Lục đạo: cũng gọi là Lục thú, tức chỉ cho sáu con đường sống sáu lối sống, đây là con đường sống của thiên thần, của con người, của phi thiên, của súc sanh, của quỉ đói và của địa ngục.
(5)
Tam đồ: tức ba con đường, đấy là: 1. con đường lửa chỉ cho chỗ lửa dữ của địa ngục, 2. Con đường máu chỉ cho thế giới ăn nuốt lấy sinh mạng của nhau tức loài súc sanh và 3. Con đường đao kiếm chỉ cho thế giới đấu tranh bức hiếp lẫn nhau tức loài quỷ đói. Xem Tứ giải thoát kinh.
(6)
Tức Bồ Đề Đạt Ma, Phạn Bodhidharma, đến Trung quốc vào năm 520 và mất năm 528, người được coi thực sự khai sáng ra nền thiền Trung quốc. Về sự tích, xem Truyền đăng lục 3 tờ 217a9 - 220b25 và Tục cao tăng truyện 16 tờ 551b27 - c26 và Lịch đại pháp bảo kỳ tờ 180 c3 - 181a18.
(7)
Tức Phật Đồ Trừng(232 - 348). Chú sen có nghĩa là đọc chú làm cho hoa sen mọc lên từ một bát nước. Sự tích lấy từ truyện Trừng gặp Thạch Lặc, và Lặc hỏi Trừng về chuyện "Đạo Phật có linh nghiệm gì? Trừng biết Lặc không hiểu tới lẽ sâu của Đạo, nên có thể dùng đạo thuật để làm bằng cớ, nhân đó nói rằng: "Đạo cả tuy xa, nhưng có thể lấy việc gần để làm chứng". Bèn lấy một cái bình bát đựng đầy nước, đốt hương và niệm chú thì phút chốc mọc lên một hoa sen xanh, sắc đẹp sáng chói mắt. Lặc do đó tin phục. Xem Cao tăng truyện 9 tờ 383c3 - 10.
(8)
Huyền trung chi huyền: Đây là một trong ba thứ huyền của phái Lâm tế, đấy là: 1. Huyền trung huyền, 2. Thể trung huyền và 3. Cú trung huyền. Xem Nhân thiên nhãn mục 2 tờ 311b19. Xem thêm Lão Tử, Đạo đức kinh thượng thiên tờ 1b3, Huyền chi hựu huyền, Chúng diệu chi môn.
(9)
Sáu trần: tức sáu đối tượng của sáu giác quan, mà thông thường thì gồm sắc là đối tượng của mắt, thanh là đối tượng của tai, hương là đối tượng của mũi, vị là đối tượng của lưỡi, xúc là đối tượng của thân, và pháp là đối tượng của ý.
Bốn tướng:tức bốn diễn trình của sự vật, đấy là sự sinh ra, sự trì giữ, sự thay đổi và sự diệt chết. Xem Câu xá luận 5 tờ27a12 - 20a9.
(10)
Chiên đường: Điển lấy từ việc Dương Chấn (? - 124) dạy học, trước nhà có treo bảng một con chim ngậm trong mỏ ba con cá chiên, nên sau này người ta gọi nhà chiên hay chiên đường, để chỉ chỗ các thầy đồ dạy học. Xem Hậu Hán thư 84 tờ 1b5-9.
(11)
Dẫn Chu dịch: "Quẻ Mông": "Phỉ ngã cầu đồng mông, đồng mông cầu ngã". Xem Chu dịch 1 tờ 9a3.

[hungcom]

Thiền Uyển Tập Anh Ngữ Lục

(Quyển Thượng )

Dòng Pháp của Thiền Sư Vô Ngôn Thông

1. THIỀN SƯ Vô Ngôn Thông (1) (759 - 826)

Chùa Kiến sơ, làng Phù đổng, Tiên du (2) Sư vốn người Quảng châu, họ Trịnh, nhỏ đã mộ đạo, không màng gia sản, đến thọ nghiệp tại chùa Song lâm ở Vũ châu (3) Tính tình trầm hậu, ít nói, im lặng mà biết, rõ hiểu mọi việc một cách tổng quát. Cho nên, người đương thời gọi là Vô Ngôn Thông {Truyền đăng (4) gọi Bất Ngữ Thông}.

Chú thích :

(1)
Thiền sư Vô Ngôn Thông Đối chiếu với các tư liệu Trung Quốc:

(a). Truyền đăng lục 9 ĐTK. 2076, tờ 268a28-b13: Hoài Nhượng thiền sư, đệ tam thế Hồng châu Bách Trượng Hoài Hải thiền sư pháp tự Quảng châu, An hòa tự, Thông thiền sư giả, Vụ châu, Song lâm tự thọng hiệp, tự ấu, quả ngôn, thời nhơn vị chi Bất Ngữ Thông dã. Nhân lễ Phật, hữu thiền giả vấn vân: "Tọa chủ lễ để thị thập ma? Sư vân: "Thị Phật" Thiền giả nãi chỉ tượng vân: "Giá cá thị hà vật ?" Sư vô đối. Chí dạ, cụ oai nghi, lễ vấn thiền giả vân: " Kim nhật sở vấn, mỗ giáp vị tri ý chỉ như hà". Thiền giả vân: "Toạ chủ kỷ hạ da ?" Sư vân: "Thập hạ" Thiền giả vân: "Hoàn tằng xuất gia dã vị?" Sư chuyển mang nhiên. Thiền giả vân: "Nhược dã bất hội, bách hạ hề vi?" Thiền giả nãi mệnh Sư đồng tham Mã Tổ. Hành chí Giang tây, Mã Tổ dĩ viên tịch. Nãi yết Bách Trượng, đôn thích nghi tình. Hữu nhân vấn: "Sư thị thiền sư phủ?" Sư vân: "Bần đạo bất tằng học thiền." Sư lương cửu khước triệu kỳ nhân. Kỳ nhân ứng nặc. Sư chỉ tông lư thọ tử. (kỳ nhân vô đối). Sư nhất nhật linh Ngưỡng Sơn tương sàng tử lai. Ngưỡng Sơn tương đáo. Sư vân: "Khước tống hoàn bản xứ. Ngưỡng Sơn tùng chi. Sư vân: "Sàng tử na biên thị thập ma vật?" Ngưỡng Sơn vân: "Vô vật". Sư vân: "Giá biên thị thập ma vật?" Ngưỡng Sơn vân: "Vô vật". Sư triệu: "HuệTịch". Ngưỡng Sơn vân: "Nặc". Sư vân: "Khứ".

(b). Liêu đăng hội yếu 7 (Vạn 136 tờ275a15), chép giản lược hơn, và nói Huệ Tịch lúc bấy giờ còn là một Sa di.

(c). Đại quang minh tạng, quyển trung (Vạn 137 tờ 422b.), chép từ đoạn "có người hỏi Sư có phải Thiền sư?" vân vân, như Truyền đăng lục (đã dẫn), cuối cùng có lời bình của Bản Đàm: "Cổ nhân tự lợi căn thượng trí dĩ hoàn nhất đẳng phác mậu chi tư, đại lược tương tợ. Kỳ thọ đạo ký bất tương viễn, nhi dụng xứ diệc nhiên, Bất Ngữ Thông dĩ hạ chí vu Đại An chư sư, thân tự Bách Trượng lô bị trung lai, nhi đoàn liu tinh kim, lược vô chỉ uế. Thử đản trước kỳ nhất thời ứng cơ nhi dĩ, yếu nghiệm kỳ khí lực tương
địch, lợi độn tương ma, tự phi kỳ gia đệ huyễnh, thục cảm khinh xúc?".

(d). Ngũ đăng hội nguyên 4 (Vạn 138 tờ 63b), chép như Truyền đăng lục, đã dẫn, từ đầu đến cuối, chi tiết đối thoại với Ngưỡng Sơn có khác một chút: "Sư nhất nhật triệu Ngưỡng Sơn: "Tương sàng tử lai". Sơn tương đáo. Sư viết: "Khước tống bản xứ trước." Sơn tùng chi. Sưtriệu: "Huệ Tịch" Sơn ứng nặc. Sư viết: "Sàng tử na biên thị thậm ma vật?". Sơn viết: "Chẩm tử" giá biên thị thậm ma vật?" Sơn viết: "Vô vật" Sư phục triệu: "Huệ Tịch". Sơn ứng nặc. Sư viết: " Thị thậm ma" Sơn vô đối, Sư viết: "Khứ".

(e). Ngũ đăng nghiêm thống 4 tờ103b. và Chỉ nguyệt lục 11 tờ 125c cả hai bài đều chép như Ngũ đăng hội nguyên đã dẫn.

(2)
Tức huyện Tiên du. Đại nam nhất thống chí, tỉnh Bắc ninh, nói: "Huyện Tiên du ở xiên về phía đông bắc phủ lỵ Từ sơn 10 dặm, rộng từ đông sang tây 18 dặm, nam xuống bắc 10 dặm, phía đông 10 dặm thì đến địa giới huyện Quế dương, tây 7 dặm thì đến địa giới huyện Yên Phong, nam 11 dặm thì đến địa giới huyện Siêu loại của phủ Thuận an, bắc 6 dặm đến địa giới huyện Yên phong. Đời Trần về trước nguyên đã có tên huyện này. Sử ký nói Nguyễn Thủ Tiệp chiếm cứ Tiên du, tức là ở đây. Đời thuộc Minh, châu Vũ ninh gồm lấy nó và thuộc phủ Bắc giang. Đời Lê Quang Thuận, đổi nó thuộc phủ Từ sơn. Triều ta nhân theo đấy. Nó gồm hai tổng, 56 xã thôn". Nay tức là huyện Tiên du, tỉnh Hà bắc. Làng Phù đổng ở tại huyện này. Chùa Kiến sơ, như truyện của Cảm Thành xác định là do một nhà giàu họ Nguyễn của làng đấy đem nhà mình cải thành chùa, rồi đem cúng cho Cảm Thành có lẽ khoảng năm 820 hay trước đó không lâu. Huyện Tiên du này, vào thời kỳ nhà Lý chắc gọi là quận Tiên du, bởi vì trong truyện Cảm Thành nói Thành là người Tiên du, xuất gia ở núi Tiên du quận mình."

(3)
Vụ châu, địa danh đời Đường, sau đổi là Tư châu. Nay là huyện lỵ huyện Vụ Xuyên, Quý châu.

(4)
tức Truyền đăng lục do Đạo Nguyên khởi viết năm 1004. Nó gồm cả thảy 30 quyển, mô tả lịch sử truyền thừa của Thiền tôn từ Phật Tỳ Bà Thi trở xuống cho tới Thiền sư Huệ Thành (941 - 1007). Năm Cảnh Đức thứ 4 (1007) là năm ông hoàn thành tác phẩm này. Vì nó được viết trong khoảng Cảnh Đức (1004 - 1007) đời Tống Chân Tôn nên cũng có tên Cảnh Đức truyền đăng lục, hiện ở trong Đại tạng kinh số ĐTK 2076.

[hungcom]

.

Một hôm vào lúc Sư lễ Phật, có một Thiền khách đến hỏi: "Tọa chủ lễ cái gì đó?"
Sư đáp: "Lễ Phật"
Thiền khách chỉ tượng Phật hỏi: "Cái này là cái gì?" Sư không đáp được.
Đêm đó Sư y phục nghiêm chỉnh đến lạy thiền khách, thưa rằng: "Điều ngài hỏi khi nãy tôi chưa biết ý chỉ như thế nào?"
Thiền khách hỏi: "Tọa chủ xuất gia đến nay trải được mấy hạ?"
Sư thưa: "Mười hạ".
Thiền khách hỏi: "Lại từng xuất gia chưa?"
Sư trở thành hoang mang.
Thiền khách bảo: "Nếu không hiểu điều đó, thì dù có trăm hạ cũng chẳng ích gì !"
Rồi đem Sư cùng đến tham vấn Mã Tổ (1) Đi tới Giang tây (2) thì Tổ đã tịch, bèn đến yết kiến Thiền sư Bách Trượng Hoài Hải (3) Bấy giờ có vị tăng hỏi: "Thế nào là pháp môn đốn ngộ của Đại thừa?"
Bách Trượng đáp: "Đất lòng nếu không _ Trời tuệ tự chiếu" (4) Nghe xong Sư tỉnh ngộ.
Trở về Quảng châu, trụ trì chùa Hoà an. Có người hỏi: "Thầy phải là Thiền sư chăng?" Sư đáp: "Bần đạo không từng học thiền" Im lặng giây lâu, Sư gọi, Người đó đáp: "Dạ".
Sư chỉ cây soan. Người đó không trả lời.

Thiền sư Ngưỡng Sơn (5) khi còn là sa di, có lần Sư gọi: "Tịnh con, đem cái giường lại đây cho ta".
Nguỡng Sơn đem giường đến. Sư bảo: "mang lại chỗ cũ". Nguỡng Sơn vâng theo.
Sư lại hỏi: "Tịch, bên này có cái gì?"
_ "Không vật".
"Còn bên kia?"
_ "Không vật".
Sư lại gọi: "Tịch con !"
Nguỡng Sơn thưa: "Dạ".
Sư bảo: "Đi đi".

Chú thích :

(1)
Tức Thiền sư Đạo Nhất (709 - 788) ở Giang tây, là học trò đắc pháp duy nhất của Nam Nhạc Hoài Nhượng. Sư người họ Mã, nên thường gọi là Mã Tổ. Về tiểu sử, xem Truyền đăng lục 6 tờ 245 c23-246c6.

(2)
Giang tây, vùng đất ở phía nam thuộc lưu vực trung bờ sông Dương tử, tương đương với phần đất tỉnh Giang tây ngày nay.

(3)
Bách Trượng Hoài Hải (749 - 814) là học trò của Mã Tổ. Sư người Trường lạc, Phúc châu. Sau khi đắc pháp với Mã Tổ rồi, bèn đến tại núi Đại hùng ở Hồng châu, vì ở ngọn núi này cao dốc nên cũng gọi là Bách trượng. Xem Truyền đăng lục 6 tờ249b26 - 250c.
Ở Trung Quốc, Thiền sư Hoài Hải được coi như là vị thầy của hai người học trò đã khai sinh ra hai phái thiền lớn của Trung Quốc, đấy là Linh Hựu ở Qui Sơn, người đã cùng với học trò mình là Huệ Tịch ở Ngưỡng Sơn khai sinh ra phái thiền Qui Ngưỡng, và Hy Vận ở Hoàng bá, người đã dạy cho học trò mình là Nghĩa Huyền ở Lâm Tế thành lập nên phái thiền Lâm Tế. Ở đây, ta có thể nói Thiền sư Hoài Hải còn có một nguời học trò thứ ba cũng khai sinh ra một thiền phái lớn khác ngoài đất Trung Quốc, đấy là thiền phái Kiến sơ của Vô Ngôn Thông ở Việt Nam.

(4)
Tham chiếu Truyền đăng lục 6 tờ250a17: Thiền sư Bách Trượng, có Tăng hỏi: "Như hà thị Đại thừa đốn ngộ pháp môn?" Sư viết:
"Nhữ đẳng tiên hiết chư duyên, hưu tức vạn sự; thiện dữ bất thiện, thế, xuất thế gian, nhất thiết chư pháp, mạc ký, mạc ức, mạc duyên niệm, phóng xả thân tâm linh kỳ tự tại, Tâm như mộc thạch, vô sở biện biệt. Tâm vô sở hành. Tâm địa nhược không, tuệ nhật tự hiển. Như vân khai nhật xuất (...)".

(5)
Ngưỡng Sơn Huệ Tịch (814 - 890): Xem Truyền đăng lục11 tờ282a - 283c); Huệ Tịch ngữ lục, ĐTK 1910, tr. 582a và tr. 584c23.

[hungcom]

.

Tháng chín mùa thu năm Canh tý Đường Nguyên Hoà thứ 15 (820), Sư đến trác tích chùa đấy (1) Ngoài việc cơm cháo, vui cái vui thiền, thường ngồi quay mặt vào vách, không bao giờ nói năng, suốt mấy năm mà không ai biết. Chỉ có thầy Cảm Thành chùa đó lòng càng tôn kính, hầu hạ hai bên, âm thầm rõ thấu huyền cơ, được hết yếu chỉ.
Một hôm Sư không bệnh, tắm rửa thay y phục, gọi Cảm Thành đến dạy rằng: "Ngày xưa, Tổ ta là Nam Nhạc Nhượng Thiền sư (2) khi ngài sắp tịch, có dạy:

"Tất cả các pháp
Đều từ tâm sinh
Tâm không chỗ sinh
Pháp không chỗ trụ
Nếu đạt đất lòng
Chỗ làm không ngại
Không gặp thiện căn
Cẩn thận chớ nói" (3)

Dạy xong, Sư chắp tay mà mất. Cảm Thành làm lễ trà tì thu xá lợi (4) dựng tháp thờ Sư tại núi Tiên du, bấy giờ là nhằm ngày 12 tháng giêng năm Bính ngọ Đường Bảo Lịch thứ 2 (826), Sư thọ sáu mươi tám tuổi (5) Đến năm Khai Hựu Đinh sửu (1337) phàm có năm trăm mười hai năm. (6) Thiền học nước Việt ta bắt đầu từ Sư vậy (7).

Chú thích :

(1) Tức chùa Kiến sơ, làng Phù đổng.

(2) Nam Nhạc Hoài Nhượng (677 - 744), đệ tử đắc pháp của Huệ Năng và thầy của Mã Tổ Đạo Nhất. Xem Truyền đăng lục 5 tờ 240c7 - 241a26.

(3) Nguyên văn:

Nhất thiết chư pháp,
Giai tùng tâm sanh
Tâm vô sở sanh,
Pháp vô sở trụ.
Nhược đạt tâm địa,
Sở tác vô ngại.
Phi ngộ thượng căn,
Thận vật khinh hứa.

So sánh Truyền đăng lục 5 tờ241a13: Nam Nhạc Thiền sư nói: Nhất thiết pháp giai tùng tâm sinh, Tâm vô sở sinh, pháp vô năng trụ. Nhược đạt tâm địa, sở tác vô ngại. Phi ngộ thượng căn, nghi thân tự tại.

(4) Trà tỳ, cũng gọi là Xà duy, là những phiên âm của chữ Phạn savya, nghĩa là sự đốt xác người sau khi chết, tức hỏa táng. Xá lợi, phiên âm của chữ phạn sàrìra, chỉ cho số xương cốt còn lại sau khi đốt, mà người ta thường gọi là linh cốt của đức Phật và các vị tổ.

(5) Nguyên văn:
Thời Đường Bảo Lịch nhị niên Bính ngọ chính nguyệt thập nhị nhật nhị thập bát niên. Câu này đoạn đầu thật quá rõ ràng, đây là "Bấy giờ ngày 12 tháng giêng năm Bính ngọ. Đường Bảo Lịch thứ hai". Điểm khó khăn nằm ở bốn chữ cuối cùng, mà nhiều người đã nhận thấy. Xem Gaspardone, Bibliographie Annamite tr. 147 chẳng hạn. Chúng tôi nghĩ rằng bốn chữ "nhị thập bát niên" nếu thêm chữ "thọ" vào trước chữ "nhị" và sửa chữ "nhị" thành chữ "lục", thì ta sẽ có "thọ lục thập bát niên". Và tuổi thọ của Vô Ngôn Thông chắc chắn phải là 68, như ta có thể truy ra sau. Cứ vào tiểu sử, ta biết Thông xuất gia từ nhỏ, vì Thông "thiếu mộ không môn, bất trị gia sản". Vậy với tư cách một đồng chân nhập đạo, với sự "quả ngôn mặc thức" của mình, Thông chắc chắn phải thọ giới Tỳ kheo, để thực sự làm một nhà sư Phật giáo vào lúc Thông 20 tuổi. Đến khi Thông gặp vị Thiền khách thì bấy giờ theo chính lời Thông, Thông đã trải qua 10 hạ, nghĩa là 10 năm từ lúc thọ giới. Nói cách khác, khi gặp vị Thiền khách Thông đã 30 tuổi. Năm Thông 30 tuổi này cũng là năm Thông được vị Thiền khách vừa nói đem đến yết kiến Mã Tổ Đạo Nhất. "Nhưng vừa tới Giang tây thì Tổ đã thị tịch". Tổ đây tức là Mã Tổ, và năm Mã Tổ mất là năm 788. Vậy năm 788 này cũng là năm Thông 30 tuổi. Từ đó, suy ra năm sinh của Thông tức rơi vào năm 759. Bấy giờ, ta biết Thông mất vào năm 826. Như thế tuổi thọ của Thông tính theo lối đông phương đúng là 68 tuổi. Do đó, chúng tôi nghĩ: "nhị thập bát niên" là một viết sai và thiếu của "thọ lục thập bát niên". Viết thiếu chữ, trường hợp này Thiền uyển tập anh bản in năm 1715 có khá nhiều. Chẳng hạn, ở tờ 17b6 hai cái tên khá quen thuộc là Bảo Tính và Minh Tâm thì bị viết thành Bảo Tính Minh. Về việc chữ lục bị viết thành chữ nhị thì cũng khá dễ xảy ra, vì tự dạng của chúng rất dễ lầm.

(6) Nguyên văn:
Hựu chí Khai Hựu Đinh sửu nhị thập tứ niên. Câu này cùng có một trường hợp tương tự như câu trên, và chúng tôi đề nghị cách đọc và hiểu nó thế này. Thứ nhất, chữ hựu chắc phải là chữ dĩ viết lộn, bởi dáng chữ khá giống nhau. Tiếp đến, những chữ nhị thập tứ niên, chúng tôi nghĩ chúng là một viết lộn, sai và thiếu cũng có thể những chữ sau "phàm ngũ bách thập nhị niên". Nhị thập là một viết ngược của thập nhị. Sự viết ngược này xuất hiện khá nhiều trong Thiền uyển tập anh, như Lương Nhiệm Văn thì viết thành Lương Văn Nhiệm trong truyện của Cứu Chỉ. Chữ tứ chắc là một viết sai và ngược của chữ bách, bởi dáng chữ chúng khá giống nhau. Như vậy, nhị thập tứ niên đúng ra phải đọc bách thập nhị niên. Cuối cùng, vấn đề thêm hai chữ"phàm ngũ "Ngó vào tự dạng của hai chữ đấy, ta thấy chúng có những nét rất giống với chữ sửu đi trước. Có thể, người hiệu đính bản in năm 1715 của Thiền uyển tập anh, vì để bản đã lu mờ hay bị mọt cắn, đã không thấy ý nghĩa của chữ phàm ngũ ấy và coi chúng như những điển tự của chữ sửu đứng trước, nên đã loại ra. Còn chữ bách thập nhị, một khi đã loại chữ phàm ngũ thì bỏ chữ bách, hoặc sửa nó lại thành chữ tứ hay một chữ gì đó. Trong trường hợp này, có lẽ họ đã sửa thành chữ tứ và tạo nên sự viết lộn ngược trên. Dầu sao đi nữa, chúng tôi nghĩ rằng một đề nghị giải quyết một đoạn văn như thế không đến nỗi hoàn toàn không có lý. Và lý do cho đề nghị ấy là sau.
Ta biết tác giả Thiền uyển tập anh biết khá nhiều về Truyền đăng lục của Đạo Nguyên. Mà cứ theo lối viết của Nguyên thì sau những vị tổ chính yếu của Thiền tôn Trung Quốc như Bồ Đề Đạt Ma cho đến Huệ Năng mất, Nguyên đều tính từ năm mất của họ đến năm Nguyên đang viết Truyền đăng lục, tức năm Cảnh Đức thứ nhất (1004), và nói "đến nay năm Giáp thìn Cảnh Đức thứ nhất phàm bao nhiêu năm. Ví dụ, về Huệ Năng thì ông nói "đến nay năm Giáp thìn Cảnh Đức thứ nhất phàm 292 năm. Năng mất năm 713, đến năm 1004 thì quả là 292 năm. Trường hợp Thiền uyển tập anh cũng vậy. Tác giả muốn tính cho ta biết từ khi Vô Ngôn Thông mất đi cho tới lúc ông đang viết tác phẩm của mình gồm cả thảy bao nhiêu. Thông mất năm 826 đến đời Trần, Khai Hựu Đinh sửu (1337), thì Thông cách ta đúng 512 năm theo lối tính phương đông. Đấy là lý do tại sao chúng tôi đề nghị sửa nhị thập tứ niên thành phàm ngũ bách thập nhị niên và dịch theo đó.

(7) Nguyên văn:
Ngã việt thiền học tự Sư chi thỉ. Câu này đã làm một số người như Gaspardone (sđd.) tự hỏi làm sao tác giả Thiền uyển tập anh có thể viết một câu như thế, trong khi biết rõ ràng rằng, thiền học Việt nam không phải bắt đầu với Vô Ngôn Thông, mà là với Tỳ Ni Đa Lưu Chi như chính ông đã ghi lại. Phải chăng đã có những sai lầm văn cú trong lúc truyền bản? Thực ra, viết như thế, tác giả Thiền uyển tập anh muốn phơi bày quan điểm và lập trường viết sử của mình, để từ đó biện minh cho việc ông
đã bắt đầu cuốn sử về Thiền tôn Việt nam của mình bằng dòng Vô Ngôn Thông. Nói khác đi, Thiền của Vô Ngôn Thông mới là phái Thiền chính thống theo quan niệm của ông. Thiền của Tỳ Ni Đa Lưu Chi dù có xưa hơn vẫn không thể có danh dự đó được.
Viết về lịch sử Thiền tôn Việt nam cho đến thời ông đã có nhiều đánh giá khác nhau, mà việc nổi bật nhất là việc Thông Biện không thừa nhận có phái thiền của Nguyễn Bát Nhã, tức thiền phái Thảo Đường, và thiền phái của Nguyễn Đại Điên. Quan điểm này sau đó được Thường Chiếu, tác giả của Nam tôn tự pháp đồ, chấp nhận, đến nỗi Quách Thần Nghi phải tra hỏi. Nhưng đến tác giả Thiền uyển tập anh dù quan điểm vừa nói vẫn đang còn có giá trị, ông đã phải thêm vào phần ghi lại sự truyền thừa của phái Thảo Đường. Ta không biết, đây có phải là vì ảnh hưởng của Huệ Nhật, tác giả Liệt tổ yếu ngữ , một người được tác giả Thiền uyển tập anh tôn trọng dẫn ra với một niềm tôn trọng và tin tưởng khá vô biên? Và Huệ Nhật, một sử gia Phật giáo khác thời Lý Trần, phải chăng đã gồm thêm phái Thảo Đường trong cuốn sách của mình?. Ngoài ra như đã chứng minh trong phần nghiên cứu, tác giả Thiền uyển tập anh thuộc phái thiền Trúc lâm. Mà phái thiền đấy xuất phát từ dòng Kiến sơ. Cho nên không có gì là lạ khi ông bắt đầu thiền Việt nam từ Vô Ngôn Thông.

[hoatihon]

.

Kệ Truyền Pháp

Thiền Sư Vô Ngôn Thông






.

[hoatihon]

Phi ngộ thượng căn, thận vật khinh hứa.

[hungcom]

Thế Hệ Thứ Nhất (1 người)

2. THIỀN SƯ Cảm Thành (? - 860)

Chùa Kiến sơ, đời thứ 2. Người Tiên du, họ Thị (1) Ban đầu Sư xuất gia, tên đạo là Lập Đức, ở tại núi Tiên du (2) của quận mình. Sư lấy việc đọc kinh làm sự nghiệp. Có hương hào họ Nguyễn mến Sư đức hạnh cao cả, muốn đổi nhà làm chùa mời Sư tới ở, bèn đến lấy tình mời Sư, Sư chẳng chịu nhận.
Ban đêm mộng thấy thần nhân mách: "Nếu theo ý của Nguyễn, thì chẳng mấy năm sẽ được điều lành lớn", bèn đáp lại lời mời (Nay là chùa Kiến sơ ở Phù đổng).
Chẳng bao lâu thì Thiền sư Vô Ngôn Thông đến. Sư biết Thông là người phi thường, sớm hôm phục dịch, chưa từng biếng nhác. Thông cảm động trước lòng thành của Sư, bèn đặt tên là Cảm Thành. Một hôm, Thông gọi Sư đến dạy: "Xưa, Đức Thế Tôn vì một nhân duyên lớn , mà xuất hiện ở đời (3), hóa duyên xong xuôi, ngài vào Niết bàn. Chân tâm vi diệu như thế gọi là Chánh pháp nhãn tạng, thật tướng vô tướng, tam muội pháp môn, chính ngài tự thân trao cho đệ tử là tôn giả Ma Ha Ca Diếp làm Sư tổ (4), đời đời truyền nhau, đến Đại sư Đạt Ma từ Ấn Độ sang, trải bao hiểm nguy, để truyền pháp này cho đến Lục tổ Tào Khê, đắc pháp với Ngũ tổ, "Khi Đạt Ma mới đến, vì người đời chưa biết tin, nên lấy sự truyền y để làm rõ việc đắc pháp. Nay đức tin đã chín muồi, thì y bát là đầu mối của tranh chấp, phải dừng lại ở nơi ông, không nên truyền nữa" (5). Từ đó, lấy tâm truyền tâm, không truyền y bát. Bấy giờ Nam Nhạc Nhượng đầu tiên được tâm truyền, rồi Nhượng trao cho Mã Tổ Nhất, Nhất lại trao cho Bách Trượng Hải (6). Ta nhờ ở Bách Trượng mà được tâm pháp đó. Lâu nghe phương này, hâm mộ Đại thừa cũng nhiều, nên ta xuôi Nam để tìm thiện tri thức. Nay gặp được ngươi, ấy bởi duyên xưa. Hãy lắng nghe ta nói kệ:

"Các nơi đồn đãi
Dối tự rao truyền
Rằng thủy tổ ta
Gốc tự Tây thiên
Truyền pháp nhãn tạng
Gọi đấy là Thiền
Một hoa năm lá (7)
Hạt giống liên miên
Ngầm hợp mật ngữ
Muôn ngàn có duyên (8)
Tam tông đều gọi
Thanh tịnh bản nhiên
Tây Thiên cõi này
Cõi này Tây Thiên
Xưa nay nhật nguyệt
Xưa nay sơn xuyên
Đụng đâu cũng vướng (9)
Phật tổ thành oan
Sai một mảy may
Đi mất trăm ngàn
Ngươi khéo quan sát
Chớ lừa cháu con
Dẫu có hỏi ta
Ta vốn Không Lời (Vô Ngôn) (10)

Nghe xong lời đó, Sư liền tỉnh ngộ.

Một lần có vị Tăng đến hỏi: "Thế nào là Phật?"
Sư đáp: "Khắp hết mọi nơi."
Lại hỏi: "Thế nào là tâm Phật ?"
Sư đáp: "Chẳng từng che dấu"
Lại thưa: "Người học không hiểu".
Sư bảo: "Đi quá xa rồi"

Về sau, Sư không bệnh mà mất. Bấy giờ là năm Canh thìn Đường Hàm Thống thứ nhất (860).

--------------

Chú thích :

(1)
Bản đời Lê viết "Tánh Thị", thì Thị đây chỉ họ của Cảm Thành. Thành như vậy họ Thị, họ Thị không phải là không biết đến trong lịch sử. Tam quốc chí 63 còn ghi lại một nhân vật của triều Tôn Ngô tên Thị Nghi, rồi chú rằng: Nghi nguyên có họ Thị nhưng sau viết cải thành Thị. Bản đời Nguyễn trước chữ "Tánh Thị", viết thêm hai chữ "vị tường". Đây chắc là một tăng bổ của Phúc Điền,
nếu không phải là của Tiêu sơn tự cổ bản.

(2)
Lịch triều hiến chương loại chí 3 tờ 2a6-7 nói: "Phật tích ở tại huyện Tiên du, lại có tên là núi Tiên du. Xưa có tiều phu Vương Chất vào thấy hai ông già đánh cờ dưới bóng cây tùng, bèn dựa búa đứng xem. Xem xong cuộc cờ, ngó lại thì không thấy ai cả, mà cán búa đã mục bao giờ, nên có tên là thôn Lạn kha". Vậy núi Tiên du cũng có tên là núi Phật tích hay núi Lạn kha. Và núi Lạn kha này, Đại nam nhất thống chí, tỉnh Bắc ninh, nói: "Núi Lạn kha ở tại huyện Tiên du về phía nam cách bốn dặm, trên núi có ao Thú long, trên chóp Thất sơn có bàn cờ đá. Tương truyền xưa có tiều phu Vương Chất vào núi thấy hai ông già đánh cờ dưới bóng cây tùng bèn dựa búa đứng nhìn, đến khi cuộc cờ tan, mà không biết cán đã mục tan. Dưới núi có động tên Vạn phúc, cảnh trí thanh vắng tương truyền đời Lý dựng nên. Sử ký nói Triệu Đà đóng quân ở núi Tiên du đánh với An Dương Vương, tức là nơi đây. Truyền kỳ lục nói Từ Thức cởi áo cừu cho tiên nữ, tức cũng ở núi đây". Tuy nhiên An nam chí lược 1 tờ 22 cũng ghi: "Núi
Tiên du có bàn đá lấp loáng dấu những đường gạch, tương truyền Tiên đánh cờ trên đó, sau bọn con gái đi hái củi giao hợp ở trên đó nên nó lật xuống và vỡ ra". Nay tức núi Lạn kha, huyện Tiên du, Hà Bắc.

(3)
Kinh Pháp hoa, phẩm Phương tiện: "Chư Phật Thế Tôn chỉ vì một đại sự nhân duyên mà xuất hiện ở đời". Xem Diệu pháp liên hoa kinh 1 tờ 7a21.

(4)
Truyền đăng lục1 tờ 205b26 - 28 nói, khi Phật sắp nhập diệt, Phật nói với đệ tử Ma Ha Ca Diếp rằng: "Ta đem thanh tịnh pháp nhãn. Niết bàn diệu tâm, thật tướng vô tướng, vi diệu chánh pháp, đem giao cho ngươi, ngươi nên giữ gìn".

(5)
Cả đoạn từ "Khi Đạt Ma mới đến" cho tới "không nên truyền nữa" ở đây là dẫn y nguyên văn câu nói của Hoằng Nhẫn cho Huệ Năng lúc Nhẫn truyền ca sa cho Năng, mà cả Pháp bảo đàn kinh tờ 394a28 lẫn Truyền đăng lục 3 tờ 223a20 đều có chép. Nguyên văn : "Tích Đạt Ma sơ chí, nhãn vị chi tín, cổ truyền y bát dĩ minh đắc pháp. Kim tín tâm di thục, y nãi tranh đoan. Chỉ ư nhữ thân, bất phục truyền dã". Vì dẫn nguyên văn này, cho nên chữ ông trong đoạn này phải hiểu là chỉ Huệ Năng.

(6)
Sự truyền thừa nói đến trong đoạn này, ta có thể vẽ thành đồ biểu như sau:

Thích Ca Mâu Ni Ma Ha Ca Diếp ...
Bồ Đề Đạt Ma (? - 528)
Huệ Khả (487 - 593)
Tăng Xán (? - 606)
Đạo Tín (580 - 651)
Hoằng Nhẫn (601 - 674)
Huệ Năng (638 - 713)
Nam Nhạc Hoài Nhượng (677 - 744)
Mã Tổ Đạo Nhất (709 - 788)
Bách Trượng Hoài Hải (720 - 814)

(7)
Nguyên văn: Nhất hoa khai ngũ diệp. Đạt Ma truyền pháp cho Huệ Khả đọc bài kệ:

Ngô bản lai tư độ
Truyền pháp cứu mê tình
Nhất hoa khai ngũ diệp
Kết quả tự nhiên thành

Xem Truyền đăng lục3 tờ 219c 17-18

(8)
Nguyên văn: Tiềm phù mật ngữ, thiên vạn hữu duyên. Lời phú chúc của Đạt Ma cho Huệ Khả cũng nói:

Tiềm phù mật chứng
Thiên vạn hữu dư
Nhữ đương xiển dương
Vật khinh vị ngộ.

Xem Truyền đăng lục 3 tờ 219c15.

(9)
Nguyên văn: Xúc đồ thành trệ. Hoà thượng Bảo Chí, Thập tứ khoa tụng:

Ngu nhân bị tha cấm hệ
Trí giả tạo tác giai không
Thanh văn xúc đồ vi tuệ*
Đại sĩ nhục nhãn viên thông.

Xem Truyền đăng lục 29 tờ 450 c13-14. Xem thêm Bích nham lục 5 tắc 4 (tờ 182a5).

(10)
Nguyên văn: Ngã bản vô ngôn. Có thể dịch: "Ta vốn không lời". Vô Ngôn có thể chỉ Vô Ngôn Thông, cũng có thể chỉ cái chân lý không thể diễn tả được.

______________

*Câu "Thanh văn xúc đồ vi tuệ" là câu mâu thuẩn với ý của toàn bài. Câu "Thanh Văn xúc đồ thành trệ" (Nhị Thừa đụng đâu cũng vướng) mới phù hợp nghĩa thú của toàn bài (Ghi chú của hungcom)

[hungcom]

Thế Hệ Thứ Hai (1 người)

3. THIỀN SƯ Thiện Hội (? - 900)

Chùa Định thiền (1) làng Siêu loại (2), người Điển lãnh (3). Lúc nhỏ xuất gia với sư Tiệm Nguyên chùa Đông lâm (4) cùng làng, tự gọi là Tổ Phong. Sư rảo khắp cõi ngoài, cầu học Thiền chỉ. Sau gặp Cảm Thành chùa Kiến sơ, bèn xin ở lại hầu hạ hơn mười năm, mà hoàn toàn không mỏi mệt. Một hôm Sư vào thất hỏi: "Trong kinh (5) nói: "Đức Thích Ca Như Lai, nhân địa tu hành trải qua ba tăng kỳ kiếp mới được thành Phật"(6). Nay Đại đức lại luôn luôn bảo: "Tức tâm tức Phật". Tôi thật chưa hiểu, xin một phen khai thị cho".
Thành hỏi: "Trong kinh đó là do ai nói?"
Sư thưa: "Há chẳng phải Phật nói sao?"
Thành hỏi: "Nếu là Phật nói thì tại sao trong kinh Văn Thù bảo: "Ta ở đời 49 năm, chưa từng nói một chữ cho ai"(7). Vả lại cổ đức nói: "Người tìm văn lấy chứng, thì thêm vướng mắc. Người khổ hạnh cầu Phật thì đều lầm mê. Người lìa tâm cầu Phật là ngoại đạo. Người chấp tâm tức Phật là ma".(8)
Sư hỏi: "Như vậy tâm này là cái gì?
Đáp: Cái chẳng phải Phật là cái gì?"
Sư tiếp: "Như vậy tâm này là Phật gì?"
Thành đáp: "Xưa có người hỏi Mã Tổ: "Tâm tức là Phật, cái nào là Phật?" Mã Tổ dạy: "Ông nghĩ
cái nào không phải là Phật chỉ ra xem?". Người ấy không trả lời. Tổ dạy "Hiểu được khắp nơi có, không hiểu mãi xa sai"(9)
Chỉ một câu thoại đầu nầy, ngươi lại hiểu chưa?"
Nghe lời đó xong, Sư thưa: "Con đã hiểu rồi".
Thành hỏi: "Ngươi hiểu như thế nào?"
Sư thưa: "Khắp cả mọi nơi, không chỗ nào là chẳng phải tâm Phật".
Sư liền sụp xuống lạy.
Thành bảo: "Cần phải làm thế a?"
Nhân đó đặt tên là Thiện Hội. Về sau, Sư mất tại chùa mình, tức năm Canh thân Đường Quang
Hoá thứ 3 (900)

________________

Chú thích :

(1)
Đây chắc là một viết đảo của tên chùa Thiền định tại làng Khương tự huyện Siêu loại ngày xưa, nay là huyện Thuận Thành Hà Bắc. Đại nam nhất thống chí, tỉnh Bắc ninh viết: " Chùa Diên ứng ở tại xã Khương tự, huyện Siêu loại, có bốn pho tượng Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi và Pháp Điện rất có dấu thiêng. Đời Trần, Mạc Đĩnh Chi dựng chùa một trăm gian, tháp chín tầng, cầu chín nhịp, nền cũ nay hãy còn. Xét Pháp vân Phật truyện thì thuở Sĩ Nhiếp làm thái thú đóng tại thành Luy lâu, ở núi xanh phía tây thành ấy có một vị Sư tên Khâu Đà La. Có người con gái của Tu Định tên A Man bị Sư phạm đến mà có thai, sinh ra một đứa con gái. Sư đem dấu trong một cây to giữa núi sâu, sau bị gió mưa lớn, cây trốc gốc, nổi trong nước trôi đến bến Luy lâu. Người ta cho là lạ, vớt cây lên bờ rồi đẽo thành bốn pho tượng Phật, rồi cất chùa tên là Thiền định, tức nay là chùa Diên ứng để đặt bốn tượng ấy mà thờ. Về sau mỗi khi cầu mưa đều có linh ứng, nên đặt tên là Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện. Thập di ký của Lý Tế Xuyên nói: "Người Cổ Châu mỗi năm mừng ngày Phật đản đều họp nhau ở chùa Thiền định". Đời Trần Nghệ Tôn có khen ban mỹ hiệu. Sử đời Lê chép Lê Nhân Tôn vào năm Thái Hoà thứ 6 (1448) sai Lê thái úy đến Cổ châu rước tượng Pháp Vân về chùa Báo thiên tại kinh thành để cầu mưa.

(2)
Tức huyện Siêu loại. Đại nam nhất thống chí, tỉnh Bắc ninh viết: "Huyện Siêu loại, từ đông sang tây 27 dặm, từ nam xuống bắc 9 dặm, đông đến địa phận huyện Lương tài 7 dặm, tây đến địa phận huyện Gia lâm thuộc phân dặm, bắc đến địa giới huyện Gia bình 3 dặm, thuộc đất Luy lâu đời Hán. Sử ký nói, Sứ quân Lý (Lãng công) chiếm cứ Siêu loại, tức là ở đây. Năm Thiên Huống Bảo Tượng (1068) đổi làng Thổ lôi làm làng Siêu loại (xin ghi vào đây để tiện tham khảo), sau đổi làm huyện. Đời thuộc Minh nó
thuộc Bắc giang. Lê Quang Thuận cải thuộc phủ Thuận an và do phủ đó kiêm lý. Triều ta nhân theo. Nó coi 6 tổng 68 xã thôn". Hiện nay là huyện Thuận Thành, tỉnh Hà bắc. Cương mục chính biên 3 tờ 26b6 nói: "Làng Siêu loại ở tại huyện Siêu loại, tỉnh Bắc ninh, nay là xã Thuận quang". Nhưng hiển nhiên xã Thuận quang hiện không có chùa Thiền định. Do đó, làng Siêu loại đời Lý phải
coi là tương đương với huyện Siêu loại tức huyện Thuận thành ngày nay.

(3)
Điển lãnh, tên làng. Truyện này nói Thiện Hội "lúc nhỏ xuất gia với Sư Tiệm Nguyên chùa Đông lâm cùng làng". Vậy chùa Đông lâm ở tại làng Điển lãnh. Bây giờ cứ Cổ châu pháp vân Phật bản hạnh ngữ lục tờ 16b3-4 ta biết một ngôi chùa tên Đông lâm ở Điển lĩnh, và đây là chùa thờ Phật Pháp Vân thời Lý Nhân Tôn. Vậy Điển lãnh cũng là Điển linh và ở tại làng Khương tự ngày nay. Ngoài chùa Đông lâm, làng này còn có chùa Phúc Thánh mà Minh Trí (tức Thiền trí) trụ trì.

(4)
Chùa này, Đại Việt sử lược 2 tờ10b3 nói dựng vào năm Long Thụy Thái Bình năm thứ hai (1055), nhưng không nói rõ ở đâu. Cứ theo đây thì nó phải ở làng Điển lãnh. Truyện của Thiền sư Minh Trí ở dưới còn ghi thêm một chùa khác nữa cũng thuộc Điển lãnh đó là chùa Phúc thánh. Chùa này theo Toàn thư B4 tờ6b4 ghi vào năm 1144 Lý Anh Tôn cũng cho dựng một chùa tên Phúc thánh.

(5)
Giáo, chỉ Phật giáo được truyền thừa bằng kinh điển; các tông phái ngoài Thiền tông.

(6)
Tham chiếu, Phú pháp tụng nhân duyên truyện 1 tờ297b6-8: "Khi gần diệt độ, Phật bảo đại đệ tử Ma Ha Ca Diếp: " Ngươi nay nên biết, trong vô lượng a tăng kỳ kiếp, ta vì chúng sanh, siêng tu khổ hạnh, một lòng chuyên tìm pháp không gì hơn. Nguyện xưa của ta như vậy, nay đã thỏa rồi".

(7)
Vị tằng thuyết nhất tự. Các thiền gia thường nói nó xuất xứ từ kinh Văn Thù. Hiện có một số kinh mang tên Văn Thù hay Văn Thù là người đối thoại chính. Nhưng không có kinh nào có câu đó. Ý nghĩa tương tựcũng có thể tìm thấy trong kinh Lăng già 3 tờ 498c17-19: "Ngã tùng mỗ dạ đắc tối chánh giác nãi chí mỗ dạ nhập bát Niết bàn, trung gian nãi chí bất thuyết nhất tự."

(8)
Thiền sư Đại Châu Huệ Hải: "Tầm văn thủ chứng giả ích trệ, khổ hạnh cầu Phật giả cu mê, ly tâm cầu Phật dã ngoại đạo, chấp tâm thị Phật dã vi ma". Xem Truyền đăng lục 6 tờ248a1-3.

(9)
Thiền sư Đại Châu Huệ Hải: "Hữu hành giả vấn" Tức tâm thị Phật, na cá thị Phật?". Sư vân: "Những hi na cá bất thị Phật chỉ xuất khán". Vô đối. Sư vân: "Đạt tức biến cảnh thị, bất ngộ vĩnh quai sơ." Xem Truyền đăng lục 6 tờ247a22-24.